10. ධාතුවිභඞ්‌ගසුත්‌තං
342. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා මගධෙසු චාරිකං චරමානො යෙන රාජගහං තදවසරි; යෙන භග්‌ගවො කුම්‌භකාරො තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා භග්‌ගවං කුම්‌භකාරං එතදවොච – ‘‘සචෙ තෙ, භග්‌ගව, අගරු විහරෙමු ආවෙසනෙ [විහරාමාවෙසනෙ (සී. පී.), විහරාම නිවෙසනෙ (ස්‍යා. කං.), විහරෙමු නිවෙසනෙ (ක.)]එකරත්‌ත’’න්‌ති. ‘‘න ඛො මෙ, භන්‌තෙ, ගරු. අත්‌ථි චෙත්‌ථ පබ්‌බජිතො පඨමං වාසූපගතො. සචෙ සො අනුජානාති, විහරථ [විහර (සී. පී.)], භන්‌තෙ, යථාසුඛ’’න්‌ති.
තෙන ඛො පන සමයෙන පුක්‌කුසාති නාම කුලපුත්‌තො භගවන්‌තං උද්‌දිස්‌ස සද්‌ධාය අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිතො. සො තස්‌මිං කුම්‌භකාරාවෙසනෙ[කුම්‌භකාරනිවෙසනෙ (ස්‍යා. කං. ක.)] පඨමං වාසූපගතො හොති. අථ ඛො භගවා යෙනායස්‌මා පුක්‌කුසාති තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා ආයස්‌මන්‌තං පුක්‌කුසාතිං එතදවොච – ‘‘සචෙ තෙ, භික්‌ඛු, අගරු විහරෙමු ආවෙසනෙ එකරත්‌ත’’න්‌ති. ‘‘උරුන්‌දං, ආවුසො [ඌරූන්‌දං (සී. ස්‍යා. කං. පී.), උරූද්‌ධං (ක.) දී. නි. 2 සක්‌කපඤ්‌හසුත්‌තටීකා ඔලොකෙතබ්‌බා], කුම්‌භකාරාවෙසනං. විහරතායස්‌මා යථාසුඛ’’න්‌ති.
අථ ඛො භගවා කුම්‌භකාරාවෙසනං පවිසිත්‌වා එකමන්‌තං තිණසන්‌ථාරකං [තිණසන්‌ථරිකං (සී.), තිණසන්‌ථරකං (ස්‍යා. කං.)] පඤ්‌ඤාපෙත්‌වා නිසීදි පල්‌ලඞ්‌කං ආභුජිත්‌වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්‌ඨපෙත්‌වා. අථ ඛො භගවා බහුදෙව රත්‌තිං නිසජ්‌ජාය වීතිනාමෙසි. ආයස්‌මාපි ඛො පුක්‌කුසාති බහුදෙව රත්‌තිං නිසජ්‌ජාය වීතිනාමෙසි.
අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘පාසාදිකං ඛො අයං කුලපුත්‌තො ඉරියති. යංනූනාහං පුච්‌ඡෙය්‍ය’’න්‌ති. අථ ඛො භගවා ආයස්‌මන්‌තං පුක්‌කුසාතිං එතදවොච – ‘‘කංසි ත්‌වං, භික්‌ඛු, උද්‌දිස්‌ස පබ්‌බජිතො? කො වා තෙ සත්‌ථා? කස්‌ස වා ත්‌වං ධම්‌මං රොචෙසී’’ති? ‘‘අත්‌ථාවුසො, සමණො ගොතමො සක්‍යපුත්‌තො සක්‍යකුලා පබ්‌බජිතො. තං ඛො පන භගවන්‌තං ගොතමං එවං කල්‍යාණො කිත්‌තිසද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්‌තරො පුරිසදම්‌මසාරථි සත්‌ථා දෙවමනුස්‌සානං බුද්‌ධො භගවා’ති . තාහං භගවන්‌තං උද්‌දිස්‌ස පබ්‌බජිතො. සො ච මෙ භගවා සත්‌ථා. තස්‌ස චාහං භගවතො ධම්‌මං රොචෙමී’’ති. ‘‘කහං පන, භික්‌ඛු, එතරහි සො භගවා විහරති අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’ති. ‘‘අත්‌ථාවුසො, උත්‌තරෙසු ජනපදෙසු සාවත්‌ථි නාම නගරං. තත්‌ථ සො භගවා එතරහි විහරති අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො’’ති. ‘‘දිට්‌ඨපුබ්‌බො පන තෙ, භික්‌ඛු, සො භගවා; දිස්‌වා ච පන ජානෙය්‍යාසී’’ති? ‘‘න ඛො මෙ, ආවුසො, දිට්‌ඨපුබ්‌බො සො භගවා; දිස්‌වා චාහං න ජානෙය්‍ය’’න්‌ති.
අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘මමඤ්‌ච ඛ්‌වායං [මං ත්‌වායං (සී.), මමං ඛ්‌වායං (ස්‍යා. කං.), මං ඛ්‌වායං (පී.)]කුලපුත්‌තො උද්‌දිස්‌ස පබ්‌බජිතො. යංනූනස්‌සාහං ධම්‌මං දෙසෙය්‍ය’’න්‌ති. අථ ඛො භගවා ආයස්‌මන්‌තං පුක්‌කුසාතිං ආමන්‌තෙසි – ‘‘ධම්‌මං තෙ, භික්‌ඛු, දෙසෙස්‌සාමි. තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි; භාසිස්‌සාමී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්‌මා පුක්‌කුසාති භගවතො පච්‌චස්‌සොසි. භගවා එතදවොච –
343. ‘‘‘ඡධාතුරො [ඡද්‌ධාතුරො (සී.)] අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො ඡඵස්‌සායතනො අට්‌ඨාරසමනොපවිචාරො චතුරාධිට්‌ඨානො; යත්‌ථ ඨිතං මඤ්‌ඤස්‌සවා නප්‌පවත්‌තන්‌ති, මඤ්‌ඤස්‌සවෙ ඛො පන නප්‌පවත්‌තමානෙ මුනි සන්‌තොති වුච්‌චති. පඤ්‌ඤං නප්‌පමජ්‌ජෙය්‍ය, සච්‌චමනුරක්‌ඛෙය්‍ය, චාගමනුබ්‍රූහෙය්‍ය, සන්‌තිමෙව සො සික්‌ඛෙය්‍යා’ති – අයමුද්‌දෙසො ධාතුවිභඞ්‌ගස්‌ස [ඡධාතුවිභඞ්‌ගස්‌ස (සී. ස්‍යා. කං. පී.)].
344. ‘‘‘ඡධාතුරො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? (ඡයිමා, භික්‌ඛු, ධාතුයො) [( ) නත්‌ථි සී. පී. පොත්‌ථකෙසු] – පථවීධාතු, ආපොධාතු, තෙජොධාතු, වායොධාතු, ආකාසධාතු, විඤ්‌ඤාණධාතු. ‘ඡධාතුරො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති යං තං වුත්‌තං, ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
345. ‘‘‘ඡඵස්‌සායතනො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සායතනං, සොතසම්‌ඵස්‌සායතනං, ඝානසම්‌ඵස්‌සායතනං, ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සායතනං, කායසම්‌ඵස්‌සායතනං, මනොසම්‌ඵස්‌සායතනං. ‘ඡඵස්‌සායතනො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති යං තං වුත්‌තං, ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
346. ‘‘‘අට්‌ඨාරසමනොපවිචාරො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා සොමනස්‌සට්‌ඨානීයං රූපං උපවිචරති, දොමනස්‌සට්‌ඨානීයං රූපං උපවිචරති, උපෙක්‌ඛාට්‌ඨානීයං රූපං උපවිචරති; සොතෙන සද්‌දං සුත්‌වා…පෙ.… ඝානෙන ගන්‌ධං ඝායිත්‌වා… ජිව්‌හාය රසං සායිත්‌වා… කායෙන ඵොට්‌ඨබ්‌බං ඵුසිත්‌වා… මනසා ධම්‌මං විඤ්‌ඤාය සොමනස්‌සට්‌ඨානීයං ධම්‌මං උපවිචරති, දොමනස්‌සට්‌ඨානීයං ධම්‌මං උපවිචරති , උපෙක්‌ඛාට්‌ඨානීයං ධම්‌මං උපවිචරති – ඉති ඡ සොමනස්‌සුපවිචාරා, ඡ දොමනස්‌සුපවිචාරා, ඡ උපෙක්‌ඛුපවිචාරා. ‘අට්‌ඨාරසමනොපවිචාරො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති යං තං වුත්‌තං, ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
347. ‘‘‘චතුරාධිට්‌ඨානො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? පඤ්‌ඤාධිට්‌ඨානො, සච්‌චාධිට්‌ඨානො, චාගාධිට්‌ඨානො, උපසමාධිට්‌ඨානො. ‘චතුරාධිට්‌ඨානො අයං, භික්‌ඛු, පුරිසො’ති – ඉති යං තං වුත්‌තං ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
348. ‘‘‘පඤ්‌ඤං නප්‌පමජ්‌ජෙය්‍ය, සච්‌චමනුරක්‌ඛෙය්‍ය, චාගමනුබ්‍රූහෙය්‍ය, සන්‌තිමෙව සො සික්‌ඛෙය්‍යා’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? කථඤ්‌ච, භික්‌ඛු, පඤ්‌ඤං නප්‌පමජ්‌ජති? ඡයිමා, භික්‌ඛු, ධාතුයො – පථවීධාතු, ආපොධාතු, තෙජොධාතු, වායොධාතු, ආකාසධාතු, විඤ්‌ඤාණධාතු.
349. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛු, පථවීධාතු? පථවීධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා සියා බාහිරා. කතමා ච, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා පථවීධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං කක්‌ඛළං ඛරිගතං උපාදින්‌නං [උපාදිණ්‌ණං (පී. ක.)], සෙය්‍යථිදං – කෙසා ලොමා නඛා දන්‌තා තචො මංසං න්‌හාරු අට්‌ඨි අට්‌ඨිමිඤ්‌ජං [අට්‌ඨිමිඤ්‌ජා (සී. පී.)] වක්‌කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්‌ඵාසං අන්‌තං අන්‌තගුණං උදරියං කරීසං, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං කක්‌ඛළං ඛරිගතං උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා පථවීධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා පථවීධාතු යා ච බාහිරා පථවීධාතු පථවීධාතුරෙවෙසා . ‘තං නෙතං මම නෙසොහමස්‌මි න මෙසො අත්‌තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා පථවීධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, පථවීධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
350. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛු, ආපොධාතු? ආපොධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා සියා බාහිරා. කතමා ච, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා ආපොධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං ආපො ආපොගතං උපාදින්‌නං සෙය්‍යථිදං – පිත්‌තං සෙම්‌හං පුබ්‌බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්‌සු වසා ඛෙළො සිඞ්‌ඝාණිකා ලසිකා මුත්‌තං, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං ආපො ආපොගතං උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා ආපොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා ආපොධාතු යා ච බාහිරා ආපොධාතු ආපොධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම, නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා ආපොධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, ආපොධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
351. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛු, තෙජොධාතු? තෙජොධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා සියා බාහිරා. කතමා ච, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා තෙජොධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්‌නං, සෙය්‍යථිදං – යෙන ච සන්‌තප්‌පති, යෙන ච ජීරීයති, යෙන ච පරිඩය්‌හති, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සම්‌මා පරිණාමං ගච්‌ඡති, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං තෙජො තෙජොගතං උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා තෙජොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා තෙජොධාතු යා ච බාහිරා තෙජොධාතු තෙජොධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම, නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා තෙජොධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, තෙජොධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
352. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛු, වායොධාතු? වායොධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා සියා බාහිරා. කතමා ච, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා වායොධාතු? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං වායො වායොගතං උපාදින්‌නං, සෙය්‍යථිදං – උද්‌ධඞ්‌ගමා වාතා අධොගමා වාතා කුච්‌ඡිසයා වාතා කොට්‌ඨාසයා [කොට්‌ඨසයා (සී. ස්‍යා. කං. පී.)] වාතා අඞ්‌ගමඞ්‌ගානුසාරිනො වාතා අස්‌සාසො පස්‌සාසො ඉති, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං වායො වායොගතං උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා වායොධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා වායොධාතු යා ච බාහිරා වායොධාතු වායොධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම , නෙසොහමස්‌මි , න මෙසො අත්‌තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා වායොධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, වායොධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
353. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛු, ආකාසධාතු? ආකාසධාතු සියා අජ්‌ඣත්‌තිකා සියා බාහිරා. කතමා ච, භික්‌ඛු, අජ්‌ඣත්‌තිකා ආකාසධාතු ? යං අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං ආකාසං ආකාසගතං උපාදින්‌නං, සෙය්‍යථිදං – කණ්‌ණච්‌ඡිද්‌දං නාසච්‌ඡිද්‌දං මුඛද්‌වාරං යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං අජ්‌ඣොහරති, යත්‌ථ ච අසිතපීතඛායිතසායිතං සන්‌තිට්‌ඨති, යෙන ච අසිතපීතඛායිතසායිතං අධොභාගං [අධොභාගා (සී. ස්‍යා. කං. පී.) දෙවදූතසුත්‌තෙන සමෙති] නික්‌ඛමති, යං වා පනඤ්‌ඤම්‌පි කිඤ්‌චි අජ්‌ඣත්‌තං පච්‌චත්‌තං ආකාසං ආකාසගතං අඝං අඝගතං විවරං විවරගතං අසම්‌ඵුට්‌ඨං මංසලොහිතෙහි උපාදින්‌නං – අයං වුච්‌චති භික්‌ඛු අජ්‌ඣත්‌තිකා ආකාසධාතු. යා චෙව ඛො පන අජ්‌ඣත්‌තිකා ආකාසධාතු යා ච බාහිරා ආකාසධාතු ආකාසධාතුරෙවෙසා. ‘තං නෙතං මම, නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දට්‌ඨබ්‌බං. එවමෙතං යථාභූතං සම්‌මප්‌පඤ්‌ඤාය දිස්‌වා ආකාසධාතුයා නිබ්‌බින්‌දති, ආකාසධාතුයා චිත්‌තං විරාජෙති.
354. ‘‘අථාපරං විඤ්‌ඤාණංයෙව අවසිස්‌සති පරිසුද්‌ධං පරියොදාතං. තෙන ච විඤ්‌ඤාණෙන කිං [තෙන විඤ්‌ඤාණෙන කිඤ්‌ච (සී.)] විජානාති? ‘සුඛ’න්‌තිපි විජානාති, ‘දුක්‌ඛ’න්‌තිපි විජානාති, ‘අදුක්‌ඛමසුඛ’න්‌තිපි විජානාති. සුඛවෙදනියං, භික්‌ඛු, ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සුඛා වෙදනා. සො සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ‘තස්‌සෙව සුඛවෙදනියස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස නිරොධා යං තජ්‌ජං වෙදයිතං සුඛවෙදනියං ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නා සුඛා වෙදනා සා නිරුජ්‌ඣති, සා වූපසම්‌මතී’ති පජානාති.
355. ‘‘දුක්‌ඛවෙදනියං, භික්‌ඛු, ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති දුක්‌ඛා වෙදනා. සො දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ‘තස්‌සෙව දුක්‌ඛවෙදනියස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස නිරොධා යං තජ්‌ජං වෙදයිතං දුක්‌ඛවෙදනියං ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නා දුක්‌ඛා වෙදනා සා නිරුජ්‌ඣති, සා වූපසම්‌මතී’ති පජානාති.
356. ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනියං, භික්‌ඛු, ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා. සො අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’තිපජානාති. ‘තස්‌සෙව අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනියස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස නිරොධා යං තජ්‌ජං වෙදයිතං අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනියං ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නා අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා සා නිරුජ්‌ඣති, සා වූපසම්‌මතී’ති පජානාති.
357. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛු, ද්‌වින්‌නං කට්‌ඨානං සඞ්‌ඝට්‌ටා [සම්‌ඵස්‌ස (සී. පී.), සඞ්‌ඝටා (ස්‍යා. කං.)] සමොධානා උස්‌මා ජායති, තෙජො අභිනිබ්‌බත්‌තති, තෙසංයෙව ද්‌වින්‌නං කට්‌ඨානං නානාභාවා වික්‌ඛෙපා යා තජ්‌ජා උස්‌මා සා නිරුජ්‌ඣති, සා වූපසම්‌මති; එවමෙව ඛො, භික්‌ඛු, සුඛවෙදනියං ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සුඛා වෙදනා. සො සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ‘තස්‌සෙව සුඛවෙදනියස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස නිරොධා යං තජ්‌ජං වෙදයිතං සුඛවෙදනියං ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නා සුඛා වෙදනා සා නිරුජ්‌ඣති, සා වූපසම්‌මතී’ති පජානාති.
358. ‘‘දුක්‌ඛවෙදනියං, භික්‌ඛු, ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති දුක්‌ඛා වෙදනා. සො දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ‘තස්‌සෙව දුක්‌ඛවෙදනියස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස නිරොධා යං තජ්‌ජං වෙදයිතං දුක්‌ඛවෙදනියං ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නා දුක්‌ඛා වෙදනා සා නිරුජ්‌ඣති, සා වූපසම්‌මතී’ති පජානාති.
359. ‘‘අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනියං , භික්‌ඛු, ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා. සො අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති. ‘තස්‌සෙව අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනියස්‌ස ඵස්‌සස්‌ස නිරොධා යං තජ්‌ජං වෙදයිතං අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනියං ඵස්‌සං පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නා අදුක්‌ඛමසුඛා වෙදනා සා නිරුජ්‌ඣති, සා වූපසම්‌මතී’ති පජානාති.
360. ‘‘අථාපරං උපෙක්‌ඛායෙව අවසිස්‌සති පරිසුද්‌ධා පරියොදාතා මුදු ච කම්‌මඤ්‌ඤා ච පභස්‌සරා ච. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛු, දක්‌ඛො සුවණ්‌ණකාරො වා සුවණ්‌ණකාරන්‌තෙවාසී වා උක්‌කං බන්‌ධෙය්‍ය, උක්‌කං බන්‌ධිත්‌වා උක්‌කාමුඛං ආලිම්‌පෙය්‍ය, උක්‌කාමුඛං ආලිම්‌පෙත්‌වා සණ්‌ඩාසෙන ජාතරූපං ගහෙත්‌වා උක්‌කාමුඛෙ පක්‌ඛිපෙය්‍ය, තමෙනං කාලෙන කාලං අභිධමෙය්‍ය, කාලෙන කාලං උදකෙන පරිප්‌ඵොසෙය්‍ය, කාලෙන කාලං අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛෙය්‍ය, තං හොති ජාතරූපං[ජාතරූපං ධන්‌තං (සී. පී.)] සුධන්‌තං නිද්‌ධන්‌තං නීහටං [නිහතං (ස්‍යා. කං. ක.)] නින්‌නීතකසාවං[නිහතකසාවං (ක.)] මුදු ච කම්‌මඤ්‌ඤඤ්‌ච පභස්‌සරඤ්‌ච, යස්‌සා යස්‌සා ච පිළන්‌ධනවිකතියා ආකඞ්‌ඛති – යදි පට්‌ටිකාය [පවට්‌ටිකාය (සී. ස්‍යා.)] යදි කුණ්‌ඩලාය යදි ගීවෙය්‍යකාය යදි සුවණ්‌ණමාලාය තඤ්‌චස්‌ස අත්‌ථංඅනුභොති; එවමෙව ඛො, භික්‌ඛු, අථාපරං උපෙක්‌ඛායෙව අවසිස්‌සති පරිසුද්‌ධා පරියොදාතා මුදු ච කම්‌මඤ්‌ඤා ච පභස්‌සරා ච.
361. ‘‘සො එවං පජානාති – ‘ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං ආකාසානඤ්‌චායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං. එවං මෙ අයං උපෙක්‌ඛා තංනිස්‌සිතා තදුපාදානා චිරං දීඝමද්‌ධානං තිට්‌ඨෙය්‍ය. ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං. එවං මෙ අයං උපෙක්‌ඛා තංනිස්‌සිතා තදුපාදානා චිරං දීඝමද්‌ධානං තිට්‌ඨෙය්‍ය. ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං. එවං මෙ අයං උපෙක්‌ඛා තංනිස්‌සිතා තදුපාදානා චිරං දීඝමද්‌ධානං තිට්‌ඨෙය්‍ය. ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං. එවං මෙ අයං උපෙක්‌ඛා තංනිස්‌සිතා තදුපාදානා චිරං දීඝමද්‌ධානං තිට්‌ඨෙය්‍යා’’’ති.
362. ‘‘සො එවං පජානාති – ‘ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං ආකාසානඤ්‌චායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං; සඞ්‌ඛතමෙතං. ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං; සඞ්‌ඛතමෙතං. ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං; සඞ්‌ඛතමෙතං. ඉමඤ්‌චෙ අහං උපෙක්‌ඛං එවං පරිසුද්‌ධං එවං පරියොදාතං නෙවසඤ්‌ඤානාසඤ්‌ඤායතනං උපසංහරෙය්‍යං, තදනුධම්‌මඤ්‌ච චිත්‌තං භාවෙය්‍යං; සඞ්‌ඛතමෙත’’’න්‌ති.
‘‘සො නෙව තං අභිසඞ්‌ඛරොති, න අභිසඤ්‌චෙතයති භවාය වා විභවාය වා. සො අනභිසඞ්‌ඛරොන්‌තො අනභිසඤ්‌චෙතයන්‌තො භවාය වා විභවාය වා න කිඤ්‌චිලොකෙ උපාදියති, අනුපාදියං න පරිතස්‌සති, අපරිතස්‌සං පච්‌චත්‌තංයෙව පරිනිබ්‌බායති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්‌මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායා’ති පජානාති.
363. ‘‘සො සුඛඤ්‌චෙ වෙදනං වෙදෙති, ‘සා අනිච්‌චා’ති පජානාති, ‘අනජ්‌ඣොසිතා’ති පජානාති, ‘අනභිනන්‌දිතා’ති පජානාති. දුක්‌ඛඤ්‌චෙ වෙදනං වෙදෙති , ‘සා අනිච්‌චා’ති පජානාති, ‘අනජ්‌ඣොසිතා’ති පජානාති, ‘අනභිනන්‌දිතා’ති පජානාති. අදුක්‌ඛමසුඛඤ්‌චෙ වෙදනං වෙදෙති, ‘සා අනිච්‌චා’ති පජානාති, ‘අනජ්‌ඣොසිතා’ති පජානාති, ‘අනභිනන්‌දිතා’ති පජානාති.
364. ‘‘සො සුඛඤ්‌චෙ වෙදනං වෙදෙති, විසංයුත්‌තො නං වෙදෙති; දුක්‌ඛඤ්‌චෙ වෙදනං වෙදෙති, විසංයුත්‌තො නං වෙදෙති; අදුක්‌ඛමසුඛඤ්‌චෙ වෙදනං වෙදෙති, විසංයුත්‌තො නං වෙදෙති. සො කායපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයමානො ‘කායපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති, ජීවිතපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයමානො ‘ජීවිතපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති, ‘කායස්‌ස භෙදා පරං මරණා උද්‌ධං ජීවිතපරියාදානා ඉධෙව සබ්‌බවෙදයිතානි අනභිනන්‌දිතානි සීතීභවිස්‌සන්‌තී’ති පජානාති.
365. ‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛු, තෙලඤ්‌ච පටිච්‌ච වට්‌ටිඤ්‌ච පටිච්‌ච තෙලප්‌පදීපො ඣායති; තස්‌සෙව තෙලස්‌ස ච වට්‌ටියා ච පරියාදානා අඤ්‌ඤස්‌ස ච අනුපහාරා[අනුපාහාරා (සී. පී.), අනුපාදානා (ක.)] අනාහාරො නිබ්‌බායති; එවමෙව ඛො, භික්‌ඛු, කායපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයමානො ‘කායපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති, ජීවිතපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයමානො ‘ජීවිතපරියන්‌තිකං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති, ‘කායස්‌ස භෙදා පරං මරණා උද්‌ධං ජීවිතපරියාදානා ඉධෙව සබ්‌බවෙදයිතානි අනභිනන්‌දිතානි සීතීභවිස්‌සන්‌තී’ති පජානාති. තස්‌මා එවං සමන්‌නාගතො භික්‌ඛු ඉමිනා පරමෙන පඤ්‌ඤාධිට්‌ඨානෙන සමන්‌නාගතො හොති. එසා හි, භික්‌ඛු, පරමා අරියා පඤ්‌ඤා යදිදං – සබ්‌බදුක්‌ඛක්‌ඛයෙ ඤාණං.
366. ‘‘තස්‌ස සා විමුත්‌ති සච්‌චෙ ඨිතා අකුප්‌පා හොති. තඤ්‌හි, භික්‌ඛු, මුසා යං මොසධම්‌මං, තං සච්‌චං යං අමොසධම්‌මං නිබ්‌බානං. තස්‌මා එවං සමන්‌නාගතො භික්‌ඛු ඉමිනා පරමෙන සච්‌චාධිට්‌ඨානෙන සමන්‌නාගතො හොති. එතඤ්‌හි, භික්‌ඛු, පරමං අරියසච්‌චං යදිදං – අමොසධම්‌මං නිබ්‌බානං.
367. ‘‘තස්‌සෙව ඛො පන පුබ්‌බෙ අවිද්‌දසුනො උපධී හොන්‌ති සමත්‌තා සමාදින්‌නා. ත්‍යාස්‌ස පහීනා හොන්‌ති උච්‌ඡින්‌නමූලා තාලාවත්‌ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්‌පාදධම්‌මා. තස්‌මා එවං සමන්‌නාගතො භික්‌ඛු ඉමිනා පරමෙන චාගාධිට්‌ඨානෙන සමන්‌නාගතො හොති. එසො හි, භික්‌ඛු, පරමො අරියො චාගො යදිදං – සබ්‌බූපධිපටිනිස්‌සග්‌ගො.
368. ‘‘තස්‌සෙව ඛො පන පුබ්‌බෙ අවිද්‌දසුනො අභිජ්‌ඣා හොති ඡන්‌දො සාරාගො. ස්‌වාස්‌ස පහීනො හොති උච්‌ඡින්‌නමූලො තාලාවත්‌ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්‌පාදධම්‌මො. තස්‌සෙව ඛො පන පුබ්‌බෙ අවිද්‌දසුනො ආඝාතො හොති බ්‍යාපාදො සම්‌පදොසො. ස්‌වාස්‌ස පහීනො හොති උච්‌ඡින්‌නමූලොතාලාවත්‌ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්‌පාදධම්‌මො. තස්‌සෙව ඛො පන පුබ්‌බෙ අවිද්‌දසුනො අවිජ්‌ජා හොති සම්‌මොහො. ස්‌වාස්‌ස පහීනො හොති උච්‌ඡින්‌නමූලො තාලාවත්‌ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්‌පාදධම්‌මො. තස්‌මා එවංසමන්‌නාගතො භික්‌ඛු ඉමිනා පරමෙන උපසමාධිට්‌ඨානෙන සමන්‌නාගතො හොති. එසො හි, භික්‌ඛු, පරමො අරියො උපසමො යදිදං – රාගදොසමොහානං උපසමො. ‘පඤ්‌ඤං නප්‌පමජ්‌ජෙය්‍ය, සච්‌චමනුරක්‌ඛෙය්‍ය, චාගමනුබ්‍රූහෙය්‍ය, සන්‌තිමෙව සො සික්‌ඛෙය්‍යා’ති – ඉති යං තං වුත්‌තං, ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං.
369. ‘‘‘යත්‌ථ ඨිතං මඤ්‌ඤස්‌සවා නප්‌පවත්‌තන්‌ති, මඤ්‌ඤස්‌සවෙ ඛො පන නප්‌පවත්‌තමානෙ මුනි සන්‌තොති වුච්‌චතී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්‌තං. කිඤ්‌චෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං? ‘අස්‌මී’ති, භික්‌ඛු, මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘අයමහමස්‌මී’ති මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘භවිස්‌ස’න්‌ති මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘න භවිස්‌ස’න්‌ති මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘රූපී භවිස්‌ස’න්‌ති මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘අරූපී භවිස්‌ස’න්‌ති මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘සඤ්‌ඤී භවිස්‌ස’න්‌ති මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘අසඤ්‌ඤී භවිස්‌ස’න්‌ති මඤ්‌ඤිතමෙතං, ‘නෙවසඤ්‌ඤීනාසඤ්‌ඤී භවිස්‌ස’න්‌ති මඤ්‌ඤිතමෙතං. මඤ්‌ඤිතං, භික්‌ඛු, රොගො මඤ්‌ඤිතං ගණ්‌ඩො මඤ්‌ඤිතං සල්‌ලං. සබ්‌බමඤ්‌ඤිතානං ත්‌වෙව, භික්‌ඛු, සමතික්‌කමා මුනි සන්‌තොති වුච්‌චති. මුනි ඛො පන, භික්‌ඛු, සන්‌තො න ජායති, න ජීයති, න මීයති, න කුප්‌පති, න පිහෙති. තඤ්‌හිස්‌ස, භික්‌ඛු, නත්‌ථි යෙන ජායෙථ, අජායමානො කිං ජීයිස්‌සති, අජීයමානො කිං මීයිස්‌සති, අමීයමානො කිං කුප්‌පිස්‌සති, අකුප්‌පමානො කිස්‌ස [කිං (ක.)] පිහෙස්‌සති? ‘යත්‌ථ ඨිතං මඤ්‌ඤස්‌සවා නප්‌පවත්‌තන්‌ති, මඤ්‌ඤස්‌සවෙ ඛො පන නප්‌පවත්‌තමානෙ මුනි සන්‌තොති වුච්‌චතී’ති – ඉති යං තං වුත්‌තං, ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌තං. ඉමං ඛො මෙ ත්‌වං, භික්‌ඛු, සංඛිත්‌තෙන ඡධාතුවිභඞ්‌ගං ධාරෙහී’’ති.
370. අථ ඛො ආයස්‌මා පුක්‌කුසාති – ‘‘සත්‌ථා කිර මෙ අනුප්‌පත්‌තො, සුගතො කිර මෙ අනුප්‌පත්‌තො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කිර මෙ අනුප්‌පත්‌තො’’ති උට්‌ඨායාසනා එකංසං චීවරං කත්‌වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්‌වා භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘අච්‌චයො මං, භන්‌තෙ, අච්‌චගමා යථාබාලං යථාමූළ්‌හං යථාඅකුසලං, යොහං භගවන්‌තං ආවුසොවාදෙන සමුදාචරිතබ්‌බං අමඤ්‌ඤිස්‌සං. තස්‌ස මෙ, භන්‌තෙ, භගවා අච්‌චයං අච්‌චයතො පටිග්‌ගණ්‌හාතු ආයතිං සංවරායා’’ති. ‘‘තග්‌ඝ ත්‌වං, භික්‌ඛු, අච්‌චයො අච්‌චගමා යථාබාලං යථාමූළ්‌හං යථාඅකුසලං , යං මං ත්‌වං ආවුසොවාදෙන සමුදාචරිතබ්‌බං අමඤ්‌ඤිත්‌ථ. යතො ච ඛො ත්‌වං, භික්‌ඛු, අච්‌චයං අච්‌චයතො දිස්‌වා යථාධම්‌මං පටිකරොසි, තං තෙ මයං පටිග්‌ගණ්‌හාම. වුද්‌ධිහෙසා, භික්‌ඛු, අරියස්‌ස විනයෙ යො අච්‌චයං අච්‌චයතො දිස්‌වා යථාධම්‌මං පටිකරොති, ආයතිං සංවරං ආපජ්‌ජතී’’ති. ‘‘ලභෙය්‍යාහං, භන්‌තෙ, භගවතො සන්‌තිකෙ උපසම්‌පද’’න්‌ති. ‘‘පරිපුණ්‌ණං පන තෙ, භික්‌ඛු, පත්‌තචීවර’’න්‌ති? ‘‘න ඛො මෙ, භන්‌තෙ, පරිපුණ්‌ණං පත්‌තචීවර’’න්‌ති. ‘‘න ඛො, භික්‌ඛු, තථාගතා අපරිපුණ්‌ණපත්‌තචීවරං උපසම්‌පාදෙන්‌තී’’ති.
අථ ඛො ආයස්‌මා පුක්‌කුසාති භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දිත්‌වා අනුමොදිත්‌වා උට්‌ඨායාසනා භගවන්‌තං අභිවාදෙත්‌වා පදක්‌ඛිණං කත්‌වා පත්‌තචීවරපරියෙසනං පක්‌කාමි. අථ ඛො ආයස්‌මන්‌තං පුක්‌කුසාතිං පත්‌තචීවරපරියෙසනං චරන්‌තං විබ්‌භන්‌තා ගාවී [භන්‌තගාවී (සී. පී.), ගාවී (ස්‍යා. කං.)] ජීවිතා වොරොපෙසි. අථ ඛො සම්‌බහුලා භික්‌ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා භගවන්‌තං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදිංසු. එකමන්‌තං නිසින්‌නා ඛො තෙ භික්‌ඛූ භගවන්‌තං එතදවොචුං – ‘‘යො සො, භන්‌තෙ, පුක්‌කුසාති නාම කුලපුත්‌තො භගවතා සංඛිත්‌තෙන ඔවාදෙන ඔවදිතො සො කාලඞ්‌කතො. තස්‌ස කා ගති, කො අභිසම්‌පරායො’’ති? ‘‘පණ්‌ඩිතො, භික්‌ඛවෙ, පුක්‌කුසාති කුලපුත්‌තො පච්‌චපාදි ධම්‌මස්‌සානුධම්‌මං, න ච මං ධම්‌මාධිකරණං විහෙසෙසි[විහෙඨෙසි (සී. ස්‍යා. කං.) විහෙසෙති (ක.)]. පුක්‌කුසාති, භික්‌ඛවෙ, කුලපුත්‌තො පඤ්‌චන්‌නං ඔරම්‌භාගියානං සංයොජනානං පරික්‌ඛයා ඔපපාතිකො තත්‌ථ පරිනිබ්‌බායී අනාවත්‌තිධම්‌මො තස්‌මා ලොකා’’ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්‌තමනා තෙ භික්‌ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දුන්‌ති.
ධාතුවිභඞ්‌ගසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං දසමං.
No comments:
Post a Comment