10. මහාසතිපට්‌ඨානසුත්‌තං
මෙම සුත්‍ර දේශනාවේ සිංහල පරිවර්තනයට මෙතැනින් පිවිසෙන්න
සිංහල පරිවර්ථනය සදහා font මෙතැනින් ලබාගන්න
105. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කුරූසු විහරති කම්‌මාසධම්‌මං නාම කුරූනං නිගමො. තත්‍ර ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘භික්‌ඛවො’’ති. ‘‘භදන්‌තෙ’’ති තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසුං. භගවා එතදවොච –
උද්‌දෙසො
106. ‘‘එකායනො අයං, භික්‌ඛවෙ, මග්‌ගො සත්‌තානං විසුද්‌ධියා, සොකපරිදෙවානං [පරිද්‌දවානං (සී. පී.)] සමතික්‌කමාය, දුක්‌ඛදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමාය, ඤායස්‌ස අධිගමාය, නිබ්‌බානස්‌ස සච්‌ඡිකිරියාය, යදිදං චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා.
‘‘කතමෙ චත්‌තාරො? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා, විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං.
උද්‌දෙසො නිට්‌ඨිතො.
කායානුපස්‌සනා ආනාපානපබ්‌බං
107. ‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු අරඤ්‌ඤගතො වා රුක්‌ඛමූලගතො වා සුඤ්‌ඤාගාරගතො වා නිසීදති, පල්‌ලඞ්‌කං ආභුජිත්‌වා, උජුං කායං පණිධාය, පරිමුඛං සතිං උපට්‌ඨපෙත්‌වා. සො සතොව අස්‌සසති, සතොව [සතො (සී. ස්‍යා.)] පස්‌සසති. දීඝං වා අස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං පස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා අස්‌සසන්‌තො ‘රස්‌සං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා පස්‌සසන්‌තො‘රස්‌සං පස්‌සසාමී’ති පජානාති, ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති , ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති.
‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, දක්‌ඛො භමකාරො වා භමකාරන්‌තෙවාසී වා දීඝං වා අඤ්‌ඡන්‌තො ‘දීඝං අඤ්‌ඡාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා අඤ්‌ඡන්‌තො ‘රස්‌සං අඤ්‌ඡාමී’ති පජානාති; එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු දීඝං වා අස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්‌සසන්‌තො ‘දීඝං පස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා අස්‌සසන්‌තො ‘රස්‌සං අස්‌සසාමී’ති පජානාති, රස්‌සං වා පස්‌සසන්‌තො ‘රස්‌සං පස්‌සසාමී’ති පජානාති; ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘සබ්‌බකායපටිසංවෙදී පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති; ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං අස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති, ‘පස්‌සම්‌භයං කායසඞ්‌ඛාරං පස්‌සසිස්‌සාමී’ති සික්‌ඛති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි කායො’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො [එවම්‌පි (සී. ස්‍යා. පී.)], භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
ආනාපානපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
කායානුපස්‌සනා ඉරියාපථපබ්‌බං
108. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ගච්‌ඡන්‌තො වා ‘ගච්‌ඡාමී’ති පජානාති, ඨිතො වා ‘ඨිතොම්‌හී’ති පජානාති, නිසින්‌නො වා ‘නිසින්‌නොම්‌හී’ති පජානාති, සයානො වා ‘සයානොම්‌හී’ති පජානාති. යථා යථා වා පනස්‌ස කායො පණිහිතො හොති තථා තථා නං පජානාති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි කායො’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
ඉරියාපථපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
කායානුපස්‌සනා සම්‌පජානපබ්‌බං
109. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු අභික්‌කන්‌තෙ පටික්‌කන්‌තෙ සම්‌පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්‌පජානකාරී හොති, සමිඤ්‌ජිතෙ පසාරිතෙ සම්‌පජානකාරී හොති, සඞ්‌ඝාටිපත්‌තචීවරධාරණෙ සම්‌පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්‌පජානකාරී හොති, උච්‌චාරපස්‌සාවකම්‌මෙ සම්‌පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්‌නෙ සුත්‌තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්‌හීභාවෙ සම්‌පජානකාරී හොති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
සම්‌පජානපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
කායානුපස්‌සනා පටිකූලමනසිකාරපබ්‌බං
110. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං උද්‌ධං පාදතලා, අධො කෙසමත්‌ථකා, තචපරියන්‌තං පූරං නානප්‌පකාරස්‌ස අසුචිනො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්‌තා තචො මංසං න්‌හාරු [නහාරු (සී. ස්‍යා. පී.)] අට්‌ඨි අට්‌ඨිමිඤ්‌ජං වක්‌කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්‌ඵාසං අන්‌තං අන්‌තගුණං උදරියං කරීසං පිත්‌තං සෙම්‌හං පුබ්‌බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්‌සු වසා ඛෙළො සිඞ්‌ඝාණිකා ලසිකා මුත්‌ත’න්‌ති [මුත්‌තං මත්‌ථලුඞ්‌ගන්‌ති (ක.)].
‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, උභතොමුඛා පුතොළි [මූතොළී (සී. ස්‍යා. පී.)] පූරා නානාවිහිතස්‌ස ධඤ්‌ඤස්‌ස, සෙය්‍යථිදං – සාලීනං වීහීනං මුග්‌ගානං මාසානං තිලානං තණ්‌ඩුලානං. තමෙනං චක්‌ඛුමා පුරිසො මුඤ්‌චිත්‌වා පච්‌චවෙක්‌ඛෙය්‍ය – ‘ඉමෙ සාලී ඉමෙ වීහී ඉමෙ මුග්‌ගා ඉමෙ මාසා ඉමෙ තිලා ඉමෙ තණ්‌ඩුලා’ති. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං උද්‌ධං පාදතලා, අධො කෙසමත්‌ථකා, තචපරියන්‌තං පූරං නානප්‌පකාරස්‌ස අසුචිනො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ කෙසා ලොමා…පෙ.… මුත්‌ත’න්‌ති.
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
පටිකූලමනසිකාරපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
කායානුපස්‌සනා ධාතුමනසිකාරපබ්‌බං
111. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති.
‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්‌ඛවෙ, දක්‌ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්‌තෙවාසී වා ගාවිං වධිත්‌වා චතුමහාපථෙ [චාතුම්‌මහාපථෙ (සී. ස්‍යා. පී.)] බිලසො විභජිත්‌වා නිසින්‌නො අස්‌ස. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්‌චවෙක්‌ඛති – ‘අත්‌ථි ඉමස්‌මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ , භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
ධාතුමනසිකාරපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
කායානුපස්‌සනා නවසිවථිකපබ්‌බං
112. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං එකාහමතං වා ද්‌වීහමතං වා තීහමතං වා උද්‌ධුමාතකං විනීලකං විපුබ්‌බකජාතං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති [එතං අනතීතොති (සී. පී.)]. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං කාකෙහි වා ඛජ්‌ජමානං කුලලෙහි වා ඛජ්‌ජමානං ගිජ්‌ඣෙහි වා ඛජ්‌ජමානං කඞ්‌කෙහි වා ඛජ්‌ජමානං සුනඛෙහි වා ඛජ්‌ජමානං බ්‍යග්‌ඝෙහි වා ඛජ්‌ජමානං දීපීහි වා ඛජ්‌ජමානං සිඞ්‌ගාලෙහි වා [ගිජ්‌ඣෙහි වා ඛජ්‌ජමානං, සුවානෙහි වා ඛජ්‌ජමානං, සිගාලෙහි වා (ස්‍යා. පී.)] ඛජ්‌ජමානං විවිධෙහි වා පාණකජාතෙහි ඛජ්‌ජමානං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං අට්‌ඨිකසඞ්‌ඛලිකං සමංසලොහිතං න්‌හාරුසම්‌බන්‌ධං…පෙ.… අට්‌ඨිකසඞ්‌ඛලිකං නිමංසලොහිතමක්‌ඛිතං න්‌හාරුසම්‌බන්‌ධං…පෙ.… අට්‌ඨිකසඞ්‌ඛලිකං අපගතමංසලොහිතං න්‌හාරුසම්‌බන්‌ධං…පෙ.… අට්‌ඨිකානි අපගතසම්‌බන්‌ධානි[අපගතන්‌හාරුසම්‌බන්‌ධානි (ස්‍යා.)] දිසා විදිසා වික්‌ඛිත්‌තානි, අඤ්‌ඤෙන හත්‌ථට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන පාදට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ගොප්‌ඵකට්‌ඨිකං [‘‘අඤ්‌ඤෙන ගොප්‌ඵකට්‌ඨික’’න්‌ති ඉදං සී. ස්‍යා. පී. පොත්‌ථකෙසු නත්‌ථි] අඤ්‌ඤෙන ජඞ්‌ඝට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ඌරුට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන කටිට්‌ඨිකං [අඤ්‌ඤෙන කටට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන පිට්‌ඨට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන කණ්‌ටකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ඵාසුකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන උරට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන අංසට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන බාහුට්‌ඨිකං (ස්‍යා.)]අඤ්‌ඤෙන ඵාසුකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන පිට්‌ඨිට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ඛන්‌ධට්‌ඨිකං [අඤ්‌ඤෙන කටට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන පිට්‌ඨට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන කණ්‌ටකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන ඵාසුකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන උරට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන අංසට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන බාහුට්‌ඨිකං (ස්‍යා.)] අඤ්‌ඤෙන ගීවට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන හනුකට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන දන්‌තට්‌ඨිකං අඤ්‌ඤෙන සීසකටාහං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති…පෙ.… එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සෙය්‍යථාපි පස්‌සෙය්‍ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්‌ඩිතං, අට්‌ඨිකානි සෙතානි සඞ්‌ඛවණ්‌ණපටිභාගානි [සඞ්‌ඛවණ්‌ණූපනිභානි (සී. ස්‍යා. පී.)]…පෙ.… අට්‌ඨිකානි පුඤ්‌ජකිතානි තෙරොවස්‌සිකානි…පෙ.… අට්‌ඨිකානි පූතීනි චුණ්‌ණකජාතානි . සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්‌පි ඛො කායො එවංධම්‌මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා කායස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි කායො’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති.
නවසිවථිකපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
චුද්‌දසකායානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
වෙදනානුපස්‌සනා
113. ‘‘කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සුඛං වා [සුඛං, දුක්‌ඛං, අදුක්‌ඛමසුඛං (සී. ස්‍යා. පී. ක.)] වෙදනං වෙදයමානො ‘සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; දුක්‌ඛං වා [සුඛං, දුක්‌ඛං අදුක්‌ඛමසුඛං (සී. ස්‍යා. පී. ක.)] වෙදනං වෙදයමානො ‘දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; අදුක්‌ඛමසුඛං වා වෙදනං වෙදයමානො ‘අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං දුක්‌ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං අදුක්‌ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා වෙදනාසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා වෙදනාසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා වෙදනාසු විහරති. ‘අත්‌ථි වෙදනා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති , න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති.
වෙදනානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
චිත්‌තානුපස්‌සනා
114. ‘‘කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සරාගං වා චිත්‌තං ‘සරාගං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්‌තං ‘වීතරාගං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සදොසං වා චිත්‌තං ‘සදොසං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වීතදොසං වා චිත්‌තං ‘වීතදොසං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සමොහං වා චිත්‌තං ‘සමොහං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වීතමොහං වා චිත්‌තං ‘වීතමොහං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සංඛිත්‌තං වා චිත්‌තං ‘සංඛිත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, වික්‌ඛිත්‌තං වා චිත්‌තං ‘වික්‌ඛිත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; මහග්‌ගතං වා චිත්‌තං ‘මහග්‌ගතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අමහග්‌ගතං වා චිත්‌තං ‘අමහග්‌ගතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සඋත්‌තරං වා චිත්‌තං ‘සඋත්‌තරං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අනුත්‌තරං වා චිත්‌තං ‘අනුත්‌තරං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; සමාහිතං වා චිත්‌තං ‘සමාහිතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අසමාහිතං වා චිත්‌තං ‘අසමාහිතං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති; විමුත්‌තං වා චිත්‌තං ‘විමුත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති, අවිමුත්‌තං වා චිත්‌තං ‘අවිමුත්‌තං චිත්‌ත’න්‌ති පජානාති. ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා චිත්‌තස්‌මිං විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා චිත්‌තස්‌මිං විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා චිත්‌තස්‌මිං විහරති. ‘අත්‌ථි චිත්‌ත’න්‌ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති . එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති.
චිත්‌තානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
ධම්‌මානුපස්‌සනා නීවරණපබ්‌බං
115. ‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු නීවරණෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු නීවරණෙසු?
‘‘ඉධ , භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං කාමච්‌ඡන්‌දො’ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං බ්‍යාපාදො’ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස බ්‍යාපාදස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස බ්‍යාපාදස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස බ්‍යාපාදස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධ’න්‌ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ථීනමිද්‌ධ’න්‌ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස ථීනමිද්‌ධස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස ථීනමිද්‌ධස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස ථීනමිද්‌ධස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌ච’න්‌ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌ච’න්‌ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස උද්‌ධච්‌චකුක්‌කුච්‌චස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡා’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං විචිකිච්‌ඡා’ති පජානාති; යථා ච අනුප්‌පන්‌නාය විචිකිච්‌ඡාය උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නාය විචිකිච්‌ඡාය පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනාය විචිකිච්‌ඡාය ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති , සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු නීවරණෙසු.
නීවරණපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
ධම්‌මානුපස්‌සනා ඛන්‌ධපබ්‌බං
116. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු – ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්‌ස සමුදයො, ඉති රූපස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති වෙදනා, ඉති වෙදනාය සමුදයො, ඉති වෙදනාය අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති සඤ්‌ඤා, ඉති සඤ්‌ඤාය සමුදයො, ඉති සඤ්‌ඤාය අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති සඞ්‌ඛාරා, ඉති සඞ්‌ඛාරානං සමුදයො, ඉති සඞ්‌ඛාරානං අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති විඤ්‌ඤාණං, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස සමුදයො, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො’ති; ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු.
ඛන්‌ධපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
ධම්‌මානුපස්‌සනා ආයතනපබ්‌බං
117. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ඡසු අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ඡසු අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු?
‘‘ඉධ , භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චක්‌ඛුඤ්‌ච පජානාති, රූපෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සොතඤ්‌ච පජානාති, සද්‌දෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘ඝානඤ්‌ච පජානාති, ගන්‌ධෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘ජිව්‌හඤ්‌ච පජානාති, රසෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘කායඤ්‌ච පජානාති, ඵොට්‌ඨබ්‌බෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘මනඤ්‌ච පජානාති, ධම්‌මෙ ච පජානාති, යඤ්‌ච තදුභයං පටිච්‌ච උප්‌පජ්‌ජති සංයොජනං තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සංයොජනස්‌ස පහානං හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච පහීනස්‌ස සංයොජනස්‌ස ආයතිං අනුප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ඡසු අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු.
ආයතනපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
ධම්‌මානුපස්‌සනා බොජ්‌ඣඞ්‌ගපබ්‌බං
118. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති සත්‌තසු බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති සත්‌තසු බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙසු? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස ධම්‌මවිචයසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස වීරියසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති , යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස පීතිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස පස්‌සද්‌ධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස සමාධිසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති.
‘‘සන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘අත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, අසන්‌තං වා අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගං ‘නත්‌ථි මෙ අජ්‌ඣත්‌තං උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්‌පන්‌නස්‌ස උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස උප්‌පාදො හොති තඤ්‌ච පජානාති, යථා ච උප්‌පන්‌නස්‌ස උපෙක්‌ඛාසම්‌බොජ්‌ඣඞ්‌ගස්‌ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්‌ච පජානාති .
‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති සත්‌තසු බොජ්‌ඣඞ්‌ගෙසු.
බොජ්‌ඣඞ්‌ගපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං [බොජ්‌ඣඞ්‌ගපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං. පඨමභාණවාරං (ස්‍යා.)].
ධම්‌මානුපස්‌සනා සච්‌චපබ්‌බං
119. ‘‘පුන චපරං, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති චතූසු අරියසච්‌චෙසු. කථඤ්‌ච පන, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති චතූසු අරියසච්‌චෙසු? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ‘ඉදං දුක්‌ඛ’න්‌ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්‌ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්‌ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.
පඨමභාණවාරො නිට්‌ඨිතො.
දුක්‌ඛසච්‌චනිද්‌දෙසො
120. ‘‘කතමඤ්‌ච , භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං අරියසච්‌චං? ජාතිපි දුක්‌ඛා, ජරාපි දුක්‌ඛා, මරණම්‌පි දුක්‌ඛං, සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසාපි දුක්‌ඛා, අප්‌පියෙහි සම්‌පයොගොපි දුක්‌ඛො, පියෙහි විප්‌පයොගොපි දුක්‌ඛො [‘‘අප්‌පියෙහි…පෙ.… විප්‌පයොගොපි දුක්‌ඛො’’ති පාඨො චෙව තංනිද්‌දෙසො ච සී. පී. පොත්‌ථකෙසු න දිස්‌සති, සුමඞ්‌ගලවිලාසිනියංපි තංසංවණ්‌ණනා නත්‌ථි], යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං, සංඛිත්‌තෙන පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා [පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධාපි (ක.)] දුක්‌ඛා.
121. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, ජාති? යා තෙසං තෙසං සත්‌තානං තම්‌හි තම්‌හි සත්‌තනිකායෙ ජාති සඤ්‌ජාති ඔක්‌කන්‌ති අභිනිබ්‌බත්‌ති ඛන්‌ධානං පාතුභාවො ආයතනානං පටිලාභො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, ජාති.
122. ‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, ජරා? යා තෙසං තෙසං සත්‌තානං තම්‌හි තම්‌හි සත්‌තනිකායෙ ජරා ජීරණතා ඛණ්‌ඩිච්‌චං පාලිච්‌චං වලිත්‌තචතා ආයුනො සංහානි ඉන්‌ද්‍රියානං පරිපාකො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, ජරා.
123. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, මරණං? යං [සුමඞ්‌ගලවිලාසිනී ඔලොකෙතබ්‌බා] තෙසං තෙසං සත්‌තානං තම්‌හා තම්‌හා සත්‌තනිකායා චුති චවනතා භෙදො අන්‌තරධානං මච්‌චු මරණං කාලඞ්‌කිරියා ඛන්‌ධානං භෙදො කළෙවරස්‌ස නික්‌ඛෙපො ජීවිතින්‌ද්‍රියස්‌සුපච්‌ඡෙදො, ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, මරණං.
124. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සොකො? යො ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන බ්‍යසනෙන සමන්‌නාගතස්‌ස අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන දුක්‌ඛධම්‌මෙන ඵුට්‌ඨස්‌ස සොකො සොචනා සොචිතත්‌තං අන්‌තොසොකො අන්‌තොපරිසොකො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සොකො.
125. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, පරිදෙවො? යො ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන බ්‍යසනෙන සමන්‌නාගතස්‌ස අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන දුක්‌ඛධම්‌මෙන ඵුට්‌ඨස්‌ස ආදෙවො පරිදෙවො ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්‌තං පරිදෙවිතත්‌තං, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, පරිදෙවො.
126. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං? යං ඛො, භික්‌ඛවෙ, කායිකං දුක්‌ඛං කායිකං අසාතං කායසම්‌ඵස්‌සජං දුක්‌ඛං අසාතං වෙදයිතං, ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං.
127. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දොමනස්‌සං? යං ඛො, භික්‌ඛවෙ, චෙතසිකං දුක්‌ඛං චෙතසිකං අසාතං මනොසම්‌ඵස්‌සජං දුක්‌ඛං අසාතං වෙදයිතං, ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දොමනස්‌සං.
128. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, උපායාසො? යො ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන බ්‍යසනෙන සමන්‌නාගතස්‌ස අඤ්‌ඤතරඤ්‌ඤතරෙන දුක්‌ඛධම්‌මෙන ඵුට්‌ඨස්‌ස ආයාසො උපායාසො ආයාසිතත්‌තං උපායාසිතත්‌තං, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, උපායාසො.
129. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, අප්‌පියෙහි සම්‌පයොගො දුක්‌ඛො? ඉධ යස්‌ස තෙ හොන්‌ති අනිට්‌ඨා අකන්‌තා අමනාපා රූපා සද්‌දා ගන්‌ධා රසා ඵොට්‌ඨබ්‌බා ධම්‌මා, යෙ වා පනස්‌ස තෙ හොන්‌ති අනත්‌ථකාමා අහිතකාමා අඵාසුකකාමා අයොගක්‌ඛෙමකාමා, යා තෙහි සද්‌ධිං සඞ්‌ගති සමාගමො සමොධානං මිස්‌සීභාවො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, අප්‌පියෙහි සම්‌පයොගො දුක්‌ඛො.
130. ‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, පියෙහි විප්‌පයොගො දුක්‌ඛො? ඉධ යස්‌ස තෙ හොන්‌ති ඉට්‌ඨා කන්‌තා මනාපා රූපා සද්‌දා ගන්‌ධා රසා ඵොට්‌ඨබ්‌බා ධම්‌මා, යෙ වා පනස්‌ස තෙ හොන්‌ති අත්‌ථකාමා හිතකාමා ඵාසුකකාමා යොගක්‌ඛෙමකාමා මාතා වා පිතා වා භාතා වා භගිනී වා මිත්‌තා වා අමච්‌චා වා ඤාතිසාලොහිතා වා, යා තෙහි සද්‌ධිං අසඞ්‌ගති අසමාගමො අසමොධානං අමිස්‌සීභාවො, අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, පියෙහි විප්‌පයොගො දුක්‌ඛො.
131. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං? ජාතිධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ , සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න ජාතිධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො ජාති ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. ජරාධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න ජරාධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො ජරා ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. බ්‍යාධිධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න බ්‍යාධිධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො බ්‍යාධි ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. මරණධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න මරණධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො මරණං ආගච්‌ඡෙය්‍යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං. සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසධම්‌මානං, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තානං එවං ඉච්‌ඡා උප්‌පජ්‌ජති – ‘අහො වත මයං න සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසධම්‌මා අස්‌සාම, න ච වත නො සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසධම්‌මා ආගච්‌ඡෙය්‍යු’න්‌ති. න ඛො පනෙතං ඉච්‌ඡාය පත්‌තබ්‌බං, ඉදම්‌පි යම්‌පිච්‌ඡං න ලභති තම්‌පි දුක්‌ඛං.
132. ‘‘කතමෙ ච, භික්‌ඛවෙ, සංඛිත්‌තෙන පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා දුක්‌ඛා? සෙය්‍යථිදං – රූපුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, වෙදනුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඤ්‌ඤුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, සඞ්‌ඛාරුපාදානක්‌ඛන්‌ධො, විඤ්‌ඤාණුපාදානක්‌ඛන්‌ධො. ඉමෙ වුච්‌චන්‌ති, භික්‌ඛවෙ, සංඛිත්‌තෙන පඤ්‌චුපාදානක්‌ඛන්‌ධා දුක්‌ඛා. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛං අරියසච්‌චං.
සමුදයසච්‌චනිද්‌දෙසො
133. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛසමුදයං [දුක්‌ඛසමුදයො (ස්‍යා.)] අරියසච්‌චං? යායං තණ්‌හා පොනොබ්‌භවිකා [පොනොභවිකා (සී. පී.)] නන්‌දීරාගසහගතා[නන්‌දිරාගසහගතා (සී. ස්‍යා. පී.)] තත්‍රතත්‍රාභිනන්‌දිනී. සෙය්‍යථිදං – කාමතණ්‌හා භවතණ්‌හා විභවතණ්‌හා.
‘‘සා ඛො පනෙසා, භික්‌ඛවෙ, තණ්‌හා කත්‌ථ උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, කත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘කිඤ්‌ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්‌ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති. සොතං ලොකෙ…පෙ.… ඝානං ලොකෙ… ජිව්‌හා ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘රූපා ලොකෙ… සද්‌දා ලොකෙ… ගන්‌ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බා ලොකෙ… ධම්‌මා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… සොතවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ඝානවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘රූපසඤ්‌ඤා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌ඤා ලොකෙ… රසසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘රූපසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… රසසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘රූපතණ්‌හා ලොකෙ… සද්‌දතණ්‌හා ලොකෙ… ගන්‌ධතණ්‌හා ලොකෙ… රසතණ්‌හා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බතණ්‌හා ලොකෙ… ධම්‌මතණ්‌හා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘රූපවිතක්‌කො ලොකෙ… සද්‌දවිතක්‌කො ලොකෙ… ගන්‌ධවිතක්‌කො ලොකෙ… රසවිතක්‌කො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිතක්‌කො ලොකෙ… ධම්‌මවිතක්‌කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති.
‘‘රූපවිචාරො ලොකෙ… සද්‌දවිචාරො ලොකෙ… ගන්‌ධවිචාරො ලොකෙ… රසවිචාරො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිචාරො ලොකෙ… ධම්‌මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා උප්‌පජ්‌ජමානා උප්‌පජ්‌ජති, එත්‌ථ නිවිසමානා නිවිසති. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛසමුදයං අරියසච්‌චං.
නිරොධසච්‌චනිද්‌දෙසො
134. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධං [දුක්‌ඛනිරොධො (ස්‍යා.)] අරියසච්‌චං? යො තස්‌සායෙව තණ්‌හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්‌සග්‌ගො මුත්‌ති අනාලයො.
‘‘සා ඛො පනෙසා, භික්‌ඛවෙ, තණ්‌හා කත්‌ථ පහීයමානා පහීයති, කත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘කිඤ්‌ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්‌ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති. සොතං ලොකෙ…පෙ.… ඝානං ලොකෙ… ජිව්‌හා ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘රූපා ලොකෙ… සද්‌දා ලොකෙ… ගන්‌ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බා ලොකෙ… ධම්‌මා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… සොතවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ඝානවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… ජිව්‌හාවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්‌ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘චක්‌ඛුසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… සොතසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ඝානසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්‌හාසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්‌ඵස්‌සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘රූපසඤ්‌ඤා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌ඤා ලොකෙ… රසසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌ඤා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘රූපසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… සද්‌දසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ගන්‌ධසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… රසසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ… ධම්‌මසඤ්‌චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘රූපතණ්‌හා ලොකෙ… සද්‌දතණ්‌හා ලොකෙ… ගන්‌ධතණ්‌හා ලොකෙ… රසතණ්‌හා ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බතණ්‌හා ලොකෙ… ධම්‌මතණ්‌හා ලොකෙ පියරූපංසාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘රූපවිතක්‌කො ලොකෙ… සද්‌දවිතක්‌කො ලොකෙ… ගන්‌ධවිතක්‌කො ලොකෙ… රසවිතක්‌කො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිතක්‌කො ලොකෙ… ධම්‌මවිතක්‌කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣමානා නිරුජ්‌ඣති.
‘‘රූපවිචාරො ලොකෙ… සද්‌දවිචාරො ලොකෙ… ගන්‌ධවිචාරො ලොකෙ… රසවිචාරො ලොකෙ… ඵොට්‌ඨබ්‌බවිචාරො ලොකෙ… ධම්‌මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්‌ථෙසා තණ්‌හා පහීයමානා පහීයති, එත්‌ථ නිරුජ්‌ඣාමානා නිරුජ්‌ඣති. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධං අරියසච්‌චං.
මග්‌ගසච්‌චනිද්‌දෙසො
135. ‘‘කතමඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්‌චං? අයමෙව අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො සෙය්‍යථිදං – සම්‌මාදිට්‌ඨි සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො සම්‌මාවාචා සම්‌මාකම්‌මන්‌තො සම්‌මාආජීවො සම්‌මාවායාමො සම්‌මාසති සම්‌මාසමාධි.
‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාදිට්‌ඨි? යං ඛො, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛෙ ඤාණං, දුක්‌ඛසමුදයෙ ඤාණං, දුක්‌ඛනිරොධෙ ඤාණං, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාදිට්‌ඨි.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො? නෙක්‌ඛම්‌මසඞ්‌කප්‌පො අබ්‍යාපාදසඞ්‌කප්‌පො අවිහිංසාසඞ්‌කප්‌පො. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසඞ්‌කප්‌පො.
‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවාචා? මුසාවාදා වෙරමණී [වෙරමණි (ක.)], පිසුණාය වාචාය වෙරමණී, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී, සම්‌ඵප්‌පලාපා වෙරමණී . අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවාචා.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාකම්‌මන්‌තො? පාණාතිපාතා වෙරමණී, අදින්‌නාදානා වෙරමණී, කාමෙසුමිච්‌ඡාචාරා වෙරමණී. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාකම්‌මන්‌තො.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාආජීවො? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, අරියසාවකො මිච්‌ඡාආජීවං පහාය සම්‌මාආජීවෙන ජීවිතං කප්‌පෙති. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාආජීවො.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවායාමො? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු අනුප්‌පන්‌නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්‌මානං අනුප්‌පාදාය ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති; උප්‌පන්‌නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්‌මානං පහානාය ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති; අනුප්‌පන්‌නානං කුසලානං ධම්‌මානං උප්‌පාදාය ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති; උප්‌පන්‌නානං කුසලානං ධම්‌මානං ඨිතියා අසම්‌මොසාය භිය්‍යොභාවාය වෙපුල්‌ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්‌දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්‌තං පග්‌ගණ්‌හාති පදහති. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාවායාමො.
‘‘කතමා ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු කායෙ කායානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; චිත්‌තෙ චිත්‌තානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං; ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති ආතාපී සම්‌පජානො සතිමා විනෙය්‍ය ලොකෙ අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සං. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසති.
‘‘කතමො ච, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසමාධි? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු විවිච්‌චෙව කාමෙහි විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි සවිතක්‌කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්‌ඛකො ච විහරති, සතො ච සම්‌පජානො, සුඛඤ්‌ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්‌ඛන්‌ති ‘උපෙක්‌ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. සුඛස්‌ස ච පහානා දුක්‌ඛස්‌ස ච පහානා පුබ්‌බෙව සොමනස්‌සදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමා අදුක්‌ඛමසුඛං උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධිං චතුත්‌ථං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. අයං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, සම්‌මාසමාධි. ඉදං වුච්‌චති, භික්‌ඛවෙ, දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්‌චං.
136. ‘‘ඉති අජ්‌ඣත්‌තං වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, බහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති, අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධා වා ධම්‌මෙසු ධම්‌මානුපස්‌සී විහරති; සමුදයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, වයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්‌මානුපස්‌සී වා ධම්‌මෙසු විහරති. ‘අත්‌ථි ධම්‌මා’ති වා පනස්‌ස සති පච්‌චුපට්‌ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්‌තාය පටිස්‌සතිමත්‌තාය අනිස්‌සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්‌චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු ධම්‌මෙසුධම්‌මානුපස්‌සී විහරති චතූසු අරියසච්‌චෙසු.
සච්‌චපබ්‌බං නිට්‌ඨිතං.
ධම්‌මානුපස්‌සනා නිට්‌ඨිතා.
137. ‘‘යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්‌ත වස්‌සානි, තස්‌ස ද්‌වින්‌නං ඵලානං අඤ්‌ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්‌ඛං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤා; සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා.
‘‘තිට්‌ඨන්‌තු, භික්‌ඛවෙ, සත්‌ත වස්‌සානි. යො හි කොචි , භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය ඡ වස්‌සානි…පෙ.… පඤ්‌ච වස්‌සානි… චත්‌තාරි වස්‌සානි… තීණි වස්‌සානි… ද්‌වෙ වස්‌සානි… එකං වස්‌සං… තිට්‌ඨතු, භික්‌ඛවෙ, එකං වස්‌සං. යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්‌ත මාසානි, තස්‌ස ද්‌වින්‌නං ඵලානං අඤ්‌ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්‌ඛං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤා; සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා. තිට්‌ඨන්‌තු, භික්‌ඛවෙ, සත්‌ත මාසානි. යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය ඡ මාසානි…පෙ.… පඤ්‌ච මාසානි… චත්‌තාරි මාසානි… තීණි මාසානි… ද්‌වෙ මාසානි… එකං මාසං… අඩ්‌ඪමාසං… තිට්‌ඨතු, භික්‌ඛවෙ, අඩ්‌ඪමාසො. යො හි කොචි, භික්‌ඛවෙ, ඉමෙ චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානෙ එවං භාවෙය්‍ය සත්‌තාහං, තස්‌ස ද්‌වින්‌නං ඵලානං අඤ්‌ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්‌ඛං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤා සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති.
138. ‘‘‘එකායනො අයං, භික්‌ඛවෙ, මග්‌ගො සත්‌තානං විසුද්‌ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්‌කමාය දුක්‌ඛදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමාය ඤායස්‌ස අධිගමායනිබ්‌බානස්‌ස සච්‌ඡිකිරියාය යදිදං චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා’ති. ඉති යං තං වුත්‌තං, ඉදමෙතං පටිච්‌ච වුත්‌ත’’න්‌ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්‌තමනා තෙ භික්‌ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දුන්‌ති.
මහාසතිපට්‌ඨානසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං දසමං.
No comments:
Post a Comment